Huruf-u mukattaa anlamı nedir? Mukattaa harfler hangileridir? Mukattaa harfleri nasıl okunur? Kuran-ı Kerim'de geçen Huruf-u mukattaa ayetleri hangileridir?
Huruf-u Mukattaa Nedir?
Kuran-ı Kerim’de toplam 29 surenin başında Huruf-u mukattaa (Arapça: الحروف المقطّعة) olarak tabir edilen ve isimleriyle telaffuz edilen harfler bulunur. Huruf-u mukattaa kelimesi, ‘hurûf’ yani ‘harf’ kelimesinin çoğulu, ‘mukattaa’ kelimesi ise ‘kesilmiş, ayrılmış’ anlamında meydana gelen bir tamlamadır.Bu nedenle Arap dilinde kesik kesik, iki, üç, dört veya beş harf olarak bazı ayetlerin başında yazılı olan harflerdir. Bu harfler okunurken de teker teker okunur, bir kelime gibi okunmaz. Arapça olan bu harfler bir kelime gibi birlikte yazılır, ancak her harf ayrı ayrı okunur.
Örneğin Arapça alfabede ‘Elif-Lam-Mim’ (Arapça olarak الم) olarak yazılacaktır. Ancak okurken onu “alm” olarak telaffuz etmiyorsunuz, bunun yerine 3 harf şeklinde “Elif-Lam-Mim” olarak ayrı ayrı okunur.
Hurûf-ı mukattaa Arap alfabesinde bulunan on dört harften oluşur.
Bu harfler; ا، ح، ر، س، ص، ط، ع، ق، ك، ل، م، ن، هـ، ى
Harflerin orijinal anlamı bilinmemektedir. İmam Rabbani hazretleri de huruf-u mukattayı “âşık ile ma’şuk arasındaki gizli esrârın denizleri” olarak ifade etmiştir.
Huruf-u Mukattaa Hikmeti ve Özellikleri
Mukattaa harfler, başta müfessirler olmak üzere Kuran araştırmaları alanında kapsamlı araştırma ve tartışmalara konu olmuştur. Ancak müfessirler ve İslâm âlimleri, bu harflerin önemi hakkında kesin bir karara varamamış olsa da bir kaç fikir öne sürmüşlerdir. Ancak bu fikirlerde de çok az fikir birliği var.1974 yılında Mısırlı biyokimyacı Reşad Halife; “mukatta’at” adı verilen bu harflerden oluşan bir matematik yapısının Kur’an-ı Kerîm’de mevcut olduğu tezini öne sürmüştür.
Hz. Peygamber Efendimiz (sav)’in bu harflerin anlamını açıkladığına dair hiçbir tarihsel veri ve hadis bulunmadığı için, bazı tefsirciler tarafından Arap edebiyatının kabul edilmiş bir geleneği olması gerektiği şeklinde yorumlanmıştır. Dolayısıyla Hazreti Peygamber (sav)’in bunları açıklamasına gerek olmadığı düşünülmüştür.
Hadis kaynaklarına göre Peygamber Efendimiz (sav)’in Kuran okumayı teşvik eden, Allah’ın kelamını okuyana 10 sevap verileceği hadisi dışında muteber hadis kaynaklarında Mukattaa harfler ile ilgili herhangi bir rivayet bulunmamaktadır.
“Kim Kur’ân-ı Kerîm’den bir harf okursa, onun için bir iyilik sevabı vardır. Her bir iyiliğin karşılığı da on sevaptır. Ben, elif lâm mîm bir harftir demiyorum; bilâkis elif bir harftir, lâm bir harftir, mîm de bir harftir.” (Dârimî, “Feżâʾilü’l-Ḳurʾân”, 1; Tirmizî, “Feżâʾilü’l-Ḳurʾân”, 16)
Hurûf-ı mukattaaya herhangi bir anlam vermekten kaçınan bazı müfessirlerin en önemli gerekçeleri, söz konusu harflerin mânası açık olmayan Kur’ân âyetlerinden oluştuğu bunun te’vilinin ise dinen yasaklandığı hususudur. Alimlerin ortak görüşüne göre ise Kur’ân -ı Kerim içinde çok küçük bir yer tutan hurûf-ı mukattaanın anlamının bilinmemesi Kur’an’ın anlamına ve anlaşılmasına hiçbir şekilde zarar vermez.
Hadis ve tefsir bilgini Zeyd b. Eslem (ra)’a göre Hurûf-ı mukattaa ile hecâ harfleri kastedilmiştir. İslam alimleri arasında bu görüşte olanların bu harfler için çıkardıkları farklı anlamlar şöyle sıralanabilir;
1- Başında bulundukları surelerin isimleridir.
Bu görüşte olan müfessirler, Ebû Hüreyre (ra)’dan rivayet edilen, “Resûlullah cuma günü sabah namazında ‘Elif lâm mîm tenzîl’ ve ‘hel etâ ale’l-insâni’yi okurdu” (Buhârî, “Cumʿa”, 10; Müslim, “Cumʿa”, 65, 66) hadis-i şerifini delil olarak gösterirler.
2- Hurûf-ı mukattaa Kur’an’ın isimleridir.
Ebu Katâde’ye ait olan bu görüşe göre hurûf-ı mukattaa ile Kur’an’a yemin edilmiştir veya bunlar surelerin isimleridir.
“Yâ, Sîn. Hikmet dolu Kur’an’a yemin ederim ki” (Yasin Suresi 1-2)
3- Mukattaa harfler iki sureyi birbirinden ayırır.
Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ ile Sa‘leb gibi hadis âlimlerin tercih ettiği bu görüşe göre, Arap şiirinde bir kasidenin bitip diğerinin başladığını göstermek üzere kasidenin başına bazı edatlar (bel, lâ bel vb.) getirildiği gibi hurûf-ı mukattaa da bir surenin bitip diğerinin başladığını göstermek üzere sure başlarına getirilmiştir.
4 – Kur’an-ı Kerim’in i‘câzını (mucizesini) gösterir.
Araplar’da alfabenin tamamını ifade etmek için “elif bâ tâ sâ” demek âdet olduğundan bazı alimlerin görüşüne göre hurûf-ı mukattaanın ilk ayette kullanılması şu mesajı vermektedir:
“Kur’an sizin konuşmalarınızda ve yazılarınızda kullandığınız harfleri kullanmaktadır. Eğer onun beşer kelâmı olduğunu iddia ediyorsanız siz de aynı harflerle benzerini getirmeye çalışın.”
Hurûf-ı mukattaa ile başlayan surelerin büyük çoğunluğunda bu harflerden hemen sonra Kur’an’ın i‘câzının dile getirilmiş olması bu görüşün doğruluğuna delil olarak gösterilir.
5 – Kur’an’a dikkat çekmek üzere zikredilmiştir.
Hadis âlimleri Ebû Revk Atıyye b. Hâris el-Hemedânî ve Ebû Ali Muhammed b. el-Müstenîr (Kutrub) tarafından benimsenen bu görüşe göre Mekkeli müşriklerin, Kur’an’ın insanları etkisi altına almasını önlemek amacıyla Kur’an okunurken gürültü çıkarmaya başlamaları üzerine Kur’an’a dikkat çekmek ve sonrasında okunan ayetlere vurgu yapmak için söz konusu harfler nâzil olmuştur.
İlgili ayet:
وَقَالَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهٰذَا الْقُرْاٰنِ وَالْغَوْا ف۪يهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ
İnkar edenler: “Bu Kuran’ı dinlemeyin, okunurken gürültü yapın, belki bastırırsınız” dediler. (Fussılet 41/26)
Ayrıca Mukattaa harfleri ile başlayan Bakara ve Âl-i İmrân sureleri Mekke’de değil Medine’de nâzil olmuştur. Bu harflerin Kur’an’a dikkat çekmek için görüşünü geliştirerek benimseyen Mısırlı din âlimi Reşîd Rızâ, bu harflerle öncelikle Mekke’de müşriklerin dikkatleri çekilerek onların İslâm’a davet edildiğini, kendilerine nübüvvetin kanıtlandığını, daha sonra aynı davetin Medine’de Ehl-i kitaba yöneltildiğini ileri sürer.
Hurûf-ı mukattaa ile başlayan 29 surenin 25’inde bu harflerden hemen sonra Kur’an’dan söz edilmesi, geri kalan 4 surenin her birinde de aslında nübüvvet ve kitabın ispatıyla ilgili konuların yer alması, bu harflerin Kur’an vahyine dikkat çekmek için zikredildiğini gösterir. (Tefsîrü’l-Menâr, VIII, 302)
6 – Hurûf-ı mukattaa ebced hesabıyla bazı şifreler ve tarihlere işaret eder.
7 – Hurûf-ı mukattaadan her biri belli kelimelerin anahtarı veya kısaltmasıdır.
8 – Mukattaa harflerinden bazıları Allah’ın, bazıları diğer varlıkların isimlerinin kısaltmasıdır.
9 – Hurûf-ı mukattaadan her biri birçok anlama gelmektedir.
İlahi bir sır olarak, en doğru şekilde bu harflerin anlamını Allah’tan başkası bilemez. Bu harfler ilahi bir şifre ve bir anahtar hükmünde olduğu kabul edilmiş, bir çok İslam âlimi bu harflerin mânâsını tam olarak ancak Peygamber Efendimiz (sav) bilir diye ifade etmişlerdir.
Hz. Ebu Bekr es-Sıddîk (ra) mukattaa harfler hakkında: “Allah’ın her kitapta bir sırrı vardır. O’nun Kur’an’daki sırrı ise, bazı surelerin başlarında bulunan mukattaa harfleridir.” demiştir. (Tefsîru’l-Begavî, 1/58)
Hz. Ali’ye (ra) huruf-u mukattaalar sorulduğunda ise, “Her kitabın bir özü vardır, bu kitabın özü ise hecâ (mukattaa) harfleridir” demiştir. (Tefsîru’l-Kebîr Mefâtîhu’l-Ğayb, 2/3)
Huruf-u Mukattaa Ayetleri
Kuran-ı Kerim’de 6 sure "elif-lâm-mîm" ile başlar. Bunlar; Bakara, Âl-i İmrân, Ankebût, Rûm, Lokman ve Secde sûreleridir.Â’râf Sûresi’nde de "Elif-lâm-mîm-sâd" bulunmaktadır.
5 sure ise "elif-lâm-râ" ile başlar. Bunlar; Yunus, Hûd, Yusuf, İbrahim ve Hicr sûreleridir.
Ra’d Sûresi’nin ise ilk ayeti "elif-lâm-mîm-râ"
Aynı şekilde Kuran’ın 6 Suredeki ilk ayeti "hâ-mîm" ile başlar. Bunlar; Mü’min, Fussilet, Zuhruf, Duhân, Câsiye ve Ahkaf sureleridir.
Şûrâ Sûresi ise "hâ-mîm-ayn-sîn-kâf" ile başlamaktadır.
Ayrıca, Şuarâ ve Kasas sureleri "tâ-sîn-mîm" ile başlar.
Neml Sûresi ise ilk ayeti "tâ-sîn", Meryem Sûresi’nin ilk ayetinde “kâf-hâ-yâ-ayn-sâd“ bulunur.
Tâhâ Sûresi ilk ayeti "tâ-hâ", Yâsin Sûresi ilk ayeti "yâ-sîn", Sâd Sûresi ilk ayeti "sâd", Kaf Sûresi’nin ilk ayeti "kâf", Kalem Sûresi’nin ilk ayeti de "nûn" harfi ile başlamaktadır.
Huruf-u Mukattaa Geçen Sureler
Aşağıda Kur’an-ı Kerîm’de yer alan “Mûkattâ’at” ya da Huruf-u mukattaa adı verilen harflerin Sure isimleri, Arapça Yazılışı ve Türkçe okunuşu, Kuran’da geçen sure sırasına göre sıralanmıştır. Surelerin ilk ayetlerinde geçen bu Mukattaa harfler sadece Şura suresinin ikinci ayetinde de zikredilmektedir.- Bakara Suresi (2. Sûre) – (الم) “Elif-Lâm-Mîm”,
- Âl-i İmrân Suresi (3. Sûre) – (الم) “Elif-Lâm-Mîm”,
- A’râf Suresi (7. Sûre) – (المص) “Elif-Lâm-Mîm-Sâd”,
- Yûnus Suresi (10. Sûre) – (الر) “Elif-Lâm-Râ”,
- Hûd Suresi (11. Sûre) – (الر) “Elif-Lâm-Râ”,
- Yûsuf Suresi (12. Sûre) – (الر) “Elif-Lâm-Râ”,
- Ra’d Suresi (13. Sûre) – (المر) “Elif-Lâm-Mîm-Râ”,
- İbrahim Suresi (14. Sûre) – (الر) “Elif-Lâm-Râ”,
- Hicr Suresi (15. Sûre) – (الر) “Elif-Lâm-Râ”,
- Meryem Suresi (19. Sûre) – (كهيعص) “Kêf-Hê-Yâ-Ayn-Sâd”.
- Tâhâ Suresi (20inci Sure) – (طه) “Tâ-Hê”,
- Şuarâ Suresi (26. Sûre)- (طسم) “Tâ-Sîn-Mîm”,
- Neml Suresi (27. Sure) – (طس) “Tâ-Sîn”,
- Kasas Suresi (28. Sûre) – (طسم) “Tâ-Sîn-Mîm”,
- Ankebût Suresi (29. Sûre) – (الم) “Elif-Lâm-Mîm”,
- Rûm Suresi (30uncu Sûre) – (الم) “Elif-Lâm-Mîm”,
- Lokman Suresi (31. Sûre) – (الم) “Elif-Lâm-Mîm”,
- Secde Suresi (32. Sûre) – (الم) “Elif-Lâm-Mîm”,
- Yâsîn Suresi (36. Sûre) – (يس) “Yâ-Sîn”,
- Sâd Sûresi (38. sure) – (ص) “Sâd”
- Mü’min Sûresi (40. Sure) – (حم) “Hâ-Mîm”,
- Fussilet Suresi (41. Sûre) – (حم) “Hâ-Mîm”,
- Şûrâ Suresi (42. Sûre) – (حم) “Hâ-Mîm”, 2. ayet – (عٓسٓقٓ۠) “Ayn-Sîn-Kâf”
- Zuhruf Suresi (43. Sûre) – (حم) “Hâ-Mîm”,
- Duhân Suresi (44. Sûre) – (حم) “Hâ-Mîm”,
- Câsiye Suresi (45. Sûre) – (حم) “Hâ-Mîm”,
- Ahkaf Suresi (46. Sûre) – (حم) “Hâ-Mîm”
- Kâf Sûresi (50. sure) – (ق) “Kâf”
- Kalem Sûresi (68. sure) – (ن) “Nûn”
